Trí tuệ nhân tạo (AI) đang cách mạng hóa cách cá nhân làm việc, nhưng hiệu suất tổ chức vẫn chưa có những chuyển biến đáng kể. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì? Liệu có phải do thiếu tầm nhìn, thiếu không gian thử nghiệm, và thiếu một cộng đồng nội bộ dám học hỏi?
Trước hết, cần thừa nhận rằng AI đang giúp tăng năng suất cá nhân. Các khảo sát tại Mỹ và Đan Mạch cho thấy người lao động có thể làm việc hiệu quả hơn, tiết kiệm hàng chục phút mỗi ngày, và tăng năng suất lao động lên đến 3 lần. Tại Việt Nam, các buổi huấn luyện cho các ngân hàng, viễn thông và tập đoàn cũng cho thấy nhân viên có thể rút ngắn thời gian phân tích báo cáo, viết email, và thậm chí viết code hay dựng bài thuyết trình PowerPoint bằng cách sử dụng AI.
Thế nhưng, tại sao sự hiệu quả này lại không lan sang cấp độ tổ chức? Có thể do “các cơ bắp tổ chức” như văn hóa, quy trình, và mô hình khuyến khích đã bị suy yếu sau bao năm lệ thuộc vào tư vấn và giải pháp đóng gói. Các doanh nghiệp thường quen với việc “mua giải pháp” chứ không quen tự làm thí nghiệm với tương lai.
Một chuyên gia đã chỉ ra rằng ba lực chính là Lãnh đạo, Phòng thí nghiệm, và Cộng đồng là ba bánh răng của vòng học tập tổ chức. Đây chính là “tam giác thích ứng AI”. Để triển khai AI thành công, cần có sự hỗ trợ từ lãnh đạo, phòng thí nghiệm và cộng đồng. Một trường đại học lớn đã đưa ra định hướng rõ ràng: không cấm, không sợ, khuyến khích thử nghiệm. Phòng công nghệ thông tin và Trung tâm Đổi mới sáng tạo đã trở thành Phòng thí nghiệm giúp thử nghiệm tác nhân AI nội bộ để xử lý email sinh viên và tự động hóa phản hồi.
Tuy nhiên, điều đáng lo ngại nhất là sự im lặng của người lao động khi sử dụng AI. Họ là những “robot bí mật”. Trong một doanh nghiệp nhà nước, một nhóm kỹ sư viễn thông âm thầm dùng ChatGPT để tạo báo cáo bảo trì máy móc, tăng độ chính xác và tiết kiệm công sức. Nhưng họ không dám nói, vì sợ bị hiểu nhầm là lười biếng hoặc vi phạm quy định về bảo mật.
Để khuyến khích sử dụng AI một cách công khai và hiệu quả, lãnh đạo doanh nghiệp cần tạo ra một “vùng cho phép” (sandbox) để thử nghiệm AI là hợp pháp, được ghi nhận, và được thưởng. Phần thưởng không nhất thiết là tiền mà có thể là được nghỉ thêm, được thăng chức, được tham gia nhóm thí điểm.
Cuối cùng, AI không chỉ là công cụ, mà là phép thử sự trung thực, sự cam kết của lãnh đạo và hiệu quả của tổ chức. Để thích ứng với AI, cần có một tầm nhìn xa, một không gian thử nghiệm và một cộng đồng nội bộ dám học hỏi. Chỉ khi có sự thay đổi từ bên trong, các tổ chức mới có thể tận dụng được sức mạnh của AI và đạt được hiệu suất cao hơn.
