Thị trường chứng khoán Việt Nam gần đây đã chứng kiến sự biến động đáng kể trước đề xuất sửa đổi Luật Thuế Thu nhập cá nhân của Bộ Tài chính. Đề xuất đáng chú ý nhất là việc áp dụng mức thuế suất 20% trên thu nhập từ việc bán chứng khoán, sau khi trừ đi giá mua và chi phí liên quan. Đây không phải là một phương án mới, vì nó đã được quy định trong Luật Thuế Thu nhập cá nhân năm 2007. Tuy nhiên, do các vướng mắc trong thực thi, từ năm 2015, luật thuế đã thống nhất chuyển sang phương pháp đơn giản hơn, với việc thu thuế 0,1% trên giá trị mỗi lần giao dịch.
Vậy, việc áp thuế mới này sẽ có tác động như thế nào đến thị trường chứng khoán Việt Nam? Liệu thị trường tài chính Việt Nam có thể đạt được sự cân bằng và phát triển bền vững với hai “chân” chính là ngân hàng và chứng khoán, khi mà chính sách thuế có nguy cơ làm giảm sức hấp dẫn của thị trường chứng khoán?
Đề xuất áp thuế 20% trên lãi chứng khoán đã tạo ra nhiều ý kiến trái chiều trong giới đầu tư và chuyên gia. Một mặt, nhiều người ủng hộ đề xuất này vì cho rằng nó sẽ giúp đảm bảo công bằng trong thu nhập giữa các nguồn đầu tư khác nhau, bao gồm cả chứng khoán và các nguồn thu nhập khác.
Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, không ít chuyên gia và nhà đầu tư lo ngại rằng việc đánh thuế trực tiếp trên lợi nhuận sẽ làm giảm sức hấp dẫn của chứng khoán Việt Nam. Họ cho rằng sự thay đổi đột ngột này có thể giảm động lực giao dịch, đặc biệt là trong số các nhà đầu tư ngắn hạn.
Thực tế, thị trường tài chính Việt Nam đang đối mặt với một thách thức lớn khi mà thị trường vốn vẫn còn hạn chế. Trong các chiến lược phát triển thị trường tài chính, cơ quan quản lý đã nhiều lần nhấn mạnh rằng thị trường tài chính muốn vững mạnh phải có hai “chân” chính là thị trường tiền tệ và thị trường vốn. Tuy nhiên, sau gần 30 năm xây dựng, thị trường vốn Việt Nam vẫn còn hạn chế, trong khi hệ thống ngân hàng thương mại đang gánh vác phần lớn vai trò cung ứng vốn cho nền kinh tế.
Người Việt Nam hầu như ai cũng sở hữu ít nhất một tài khoản ngân hàng, nhưng tỷ lệ người dân đầu tư chứng khoán còn rất khiêm tốn. Hiện cả nước có khoảng 10 triệu tài khoản chứng khoán, tương đương 10% dân số. Điều này cho thấy thị trường chứng khoán vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển, nhưng cũng đặt ra thách thức về việc làm thế nào để thu hút更多 nhà đầu tư tham gia vào thị trường.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, nhưng một yếu tố quan trọng là thói quen và tâm lý của nhà đầu tư cá nhân. Từ trước đến nay, người dân gửi tiết kiệm ngân hàng vừa an toàn, lãi suất ổn định lại không phải đóng thuế thu nhập cá nhân trên tiền lãi. Nếu chính sách thuế chứng khoán mới được thông qua như đề xuất hiện nay, mặc dù có thể giúp thị trường chứng khoán Việt Nam tiệm cận gần hơn với các thông lệ quốc tế, nhưng cục diện so sánh giữa kênh đầu tư và kênh tiết kiệm ngân hàng sẽ thay đổi đáng kể.
Cụ thể, giả sử lãi suất tiền gửi tiết kiệm duy trì không chịu thuế, còn đầu tư chứng khoán phải chịu thuế 20% trên phần lãi, thì ưu thế lợi nhuận sau thuế nghiêng hẳn về gửi tiết kiệm trong nhiều trường hợp. Điều này có thể dẫn đến một “bước lùi” của thị trường chứng khoán.
Đề xuất thuế chứng khoán 20% trên phần lãi đang đặt thị trường tài chính Việt Nam trước một ngưỡng cửa lựa chọn quan trọng. Một mặt, chính sách thuế mới hứa hẹn tính công bằng và tiệm cận thông lệ quốc tế. Mặt khác, nếu không thận trọng, nó có thể trở thành bước lùi cho mục tiêu phát triển thị trường vốn.
Để làm được điều này, các cơ quan quản lý nên tính đến lộ trình thực hiện phù hợp. Đặc biệt, có thể xem xét miễn hoặc giảm thuế cho một số sản phẩm cần khuyến khích, chẳng hạn như quỹ đầu tư dài hạn, đặc biệt là quỹ mở trái phiếu. Điều này sẽ giúp khuyến khích sự phát triển của thị trường vốn và tạo ra các cơ hội đầu tư mới cho nhà đầu tư.
Tóm lại, câu chuyện thuế chứng khoán 20% không chỉ là bài toán thu ngân sách, mà còn là phép thử đối với tầm nhìn phát triển thị trường tài chính Việt Nam. Một quyết sách nếu thiếu cân bằng có thể khiến thị trường mãi “đi khập khiễng” với “chiếc chân” ngân hàng quá tải.
